* Ở Nam bộ, từ ngày 23/9/1945, nhân dân Nam bộ đã đứng lên hình thành những mặt trận chiến tuyến ở Sài Gòn, phối hợp với các địa phương ngăn chặn địch mở rộng chiến tranh xâm lược. Đến năm 1946, các lực lượng cách mạng ở Nam bộ được những người yêu nước và kháng chiến Campuchia giúp đỡ đã hình thành những căn cứ địa cách mạng ở cả hai biên giới Việt Nam - Campuchia, hình thành hành lang hoạt động lãnh đạo, chỉ đạo kháng chiến của Xứ ủy Nam bộ và lực lượng kháng chiến Campuchia.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện thân mật với ông Sơn Ngọc Minh một trong những lãnh tụ kháng chiến chống thực dân Pháp của Campuchia, người sáng lập Đảng Nhân dân cách mạng Khmer (1954). Ảnh TTXVN
Từ năm 1947, Đảng bộ Cao Miên được hình thành và củng cố, do Sơn Ngọc Minh làm Bí thư kiêm Bí thư Đảng bộ Tây Nam Cao Miên, Phạm Văn Xô làm phó bí thư toàn miền kiêm Bí thư Đảng bộ Tây Bắc Cao Miên. Được sự giúp đỡ của Xứ ủy Nam bộ, từ ngày 17 đến ngày 19/4/1950, những người kháng chiến Campuchia đã tiến hành Đại hội quốc dân, quy tụ 200 đại biểu, đại diện cho toàn quốc, nhất trí đề ra đường lối kháng chiến: Trường kỳ, tự lực cánh sinh, vừa kháng chiến vừa kiến quốc, thành lập và củng cố Mặt trận Dân tộc thống nhất, củng cố Liên minh Việt - Miên - Lào. Đại hội bầu ra Ủy ban Dân tộc Trung ương tức Chính phủ kháng chiến Campuchia, do Sơn Ngọc Minh làm Chủ tịch; đồng thời thành lập Mặt trận Khmer Ixarắc. Ngày 19/4/1950, Chủ tịch Sơn Ngọc Minh trịnh trọng đọc bản tuyên ngôn kêu gọi toàn dân đoàn kết đấu tranh chống kẻ thù giành độc lập cho Tổ quốc và hạnh phúc cho nhân dân. Tiếp đó, được sự giúp đỡ của lực lượng vũ trang miền Đông Nam bộ, ngày 19/6/1951 quân đội Ixarắc thành lập trên cơ sở thống nhất các lực lượng vũ trang trong toàn quốc thành quân đội cách mạng. Đặc biệt là sau Đại hội kết thúc nhiệm vụ lịch sử của Đảng Cộng sản Đông Dương (tháng 2/1951), Xứ ủy Nam bộ tiếp tục giúp đỡ những người cộng sản Campuchia củng cố, phát triển các cơ sở Đảng Cộng sản ở Campuchia. Trên cơ sở đó, tháng 7/1951, Hội nghị đại biểu các tổ chức cộng sản toàn Campuchia đã quyết định thành lập Đảng Nhân dân cách mạng Campuchia.
Những năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp, để tăng cường chi viện cho các chiến trường Nam Đông Dương cùng phối hợp kháng chiến, Đảng Lao động Việt Nam hình thành Ban tiếp vận Trung ương, làm nhiệm vụ tiếp vận bằng đường biển từ Bang Kok (Thái Lan) qua Campuchia về các quân khu Nam Trung bộ và Liên khu 5; trong đó có Đoàn chi viện cho cách mạng Campuchia, do Nguyễn Thanh Sơn (Xứ ủy Nam bộ) phụ trách và Sơn Ngọc Minh (Campuchia) là Ủy viên.
Nhìn chung là đã có sự phối hợp khá chặt chẽ của Xứ ủy Nam bộ và Đảng bộ Campuchia trong hoạt động chi viện phục vụ kháng chiến, xây dựng lực lượng kháng chiến chống Pháp.
* Trong những năm 1954 - 1975, cuộc chiến tranh xâm lược thực dân mới của Mỹ ở miền Nam Việt Nam ngày càng mở rộng sang cả Campuchia và Lào, vì vậy thực tế ba nước Việt Nam - Campuchia - Lào vẫn có chung nhiệm vụ chống kẻ thù chung để bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất quốc gia đem lại hạnh phúc cho mỗi dân tộc.
Theo sử liệu Nam bộ kháng chiến, từ sau Hiệp định Giơ-ne-ve 1954, Xứ ủy Nam bộ, sau đó là Trung ương Cục miền Nam (từ năm 1961) được sự giúp đỡ của những người yêu nước Campuchia đã xây dựng nhiều địa bàn đứng chân trên khu vực biên giới Việt Nam - Campuchia và các tỉnh Đông Bắc Campuchia giáp Việt Nam. Đặc biệt, từ năm 1959 - 1970, Campuchia đã cho phép hàng hóa chi viện từ miền Bắc vào miền Nam được quá cảnh qua cảng Xihanucvin và từ cảng này lên miền Đông Nam bộ. Trung ương Cục miền Nam và lực lượng vũ trang quân giải phóng miền Nam cùng các lực lượng cách mạng Campuchia từ năm 1965 đến tháng 3/1970 đã phối hợp hoạt động giữ vững hành lang chiến lược chi viện hàng trên đất Campuchia, duy trì chế độ chính trị trung lập của Campuchia, chống chiến lược chiến tranh cục bộ của Mỹ ở miền Nam Việt Nam.
Từ sau sự kiện đảo chánh tháng 3/1970 đến tháng 4/1975, với sự giúp đỡ của Trung ương cục miền Nam và quân tình nguyện Việt Nam, nhân dân Campuchia đã từng bước xây dựng lực lượng cách mạng và phối hợp với Việt Nam kháng chiến chống kẻ thù chung là đế quốc Mỹ xâm lược và tay sai. Đặc biệt, từ sau Hội nghị cấp cao nhân dân ba nước Đông Dương tháng 4/1970, lực lượng kháng chiến Campuchia càng phát triển mạnh mẽ, phối hợp với quân giải phóng miền Nam và quân đội Phathét Lào thực hiện liên minh đặc biệt chiến đấu đánh bại các kế hoạch chiến tranh của Mỹ và tay sai.
Trên cơ sở mối quan hệ phối hợp Việt Nam - Campuchia chiến đấu chống kẻ thù chung, chính phủ Vương quốc đoàn kết dân tộc Campuchia được thành lập (4/5/1970) do Xi-Ha-Núc làm Quốc trưởng, lực lượng vũ trang cách mạng Campuchia cũng được thành lập. Quân và dân Campuchia phối hợp với quân tình nguyện Việt Nam giành những thắng lợi chiến lược đánh bại cuộc hành quân “Chenla I” (1970) và “Chenla II” (1971), tấn công, bao vây thủ đô Phnôm Pênh và các thành phố Batđomboong, U đông, Campốt (1973 - 1974). Đầu năm 1975, cách mạng Campuchia đã vươn lên thế áp đảo, quân giải phóng miền Nam phối hợp với lực lượng vũ trang cách mạng Campuchia giải phóng Phnôm Pênh (17/4/1975). Mùa xuân 1975, quân dân Việt Nam đã tiến công và nổi dậy, ngày 30/4/1975 đã giải phóng Sài Gòn, giải phóng miền Nam. Việt Nam và Campuchia đã cùng hoàn thành sự nghiệp cách mạng chống chiến tranh xâm lược thực dân mới, bảo vệ thành quả cách mạng của mỗi nước./.
Lê Trúc Vinh